Twórczość

„Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”- opublikowane w 1787 r. Staszic pisał o możliwości utracenia niepodległości przez Polskę oraz o możliwościach poprawy państwa. Książka składała się z 19 rozdziałów, między innymi: Edukacja, Prawodawstwo, Władza wykonawcza etc. Staszic występował przeciw władzy jednej grupy społecznej, która miałaby być reprezentacją reszty społeczeństwa. Nie popierał także monteskiuszowskiego podziału władzy. Pisał, by Sejm złączył władzę prawodawczą i wykonawczą. Autor domagał się upublicznienia szkolnictwa. Akcentował naukę praktyczną i zawodową, był przeciwny nauczaniu teologii.

„Przestrogi dla Polski”- dzieło wydane pierwszy raz w 1790 r. Jest kontynuacją wyrażania poglądów zawartych w „Uwagach…”, zawiera więcej wniosków praktycznych. Ustrój powinien gwarantować równość, wolność i własność każdemu obywatelowi. Staszic krytykował ideę despotyzmu, jednak uważał, iż tylko w ten sposób można uratować Polskę- poprzez wprowadzenie silnej władzy despotycznej. Postulował hegemonię mieszczańsko-szlachecką.

„O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacji, potem Polski”

„O ziemorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”- ukazało się drukiem w 1815 r. Jest to relacja Staszica z jego podróży w góry. Dodatkowo autor dołączył atlas oraz ilustracje. Rozprawa uznana za pierwszy polski przewodnik krajoznawczy Tatr. Autor zawarł w niej informacje na temat geologicznej budowy Tatr, ich bogactw naturalnych, umiejscowienia kopalń oraz kultury góralskiej.

„Myśli o równowadze politycznej Europy”

„O przyczynach szkodliwości Żydów”

„Ród Ludzki”

„O statystyce Polski”

 

Dokonał także tłumaczeń:

 

Jean Baptiste Racine: „Religia” 1779
Voltaire: „Poema o zapadnieniu Lizbony” 1779
Georges Leclerc Buffon: “Epoki natury” 1784
Homer: „Illiada” 1815
„Pochwała Marka Aurelego przez pana Thomas w języku francuskim, przez Stanisława Staszica w języku polskim” 1816

 

Sentencje

„A ponieważ człowiek najprędzej szkodzić człowiekowi może, dlatego według przyrodzonego rzeczy porządku edukacja obywatela najpierw dać mu poznać tych ludzi powinna, z którymi żyć musi.”

„Błahe są te rozumowania ludzkie, którym się doświadczenie przeciwi.”

„Być narodowi użytecznym.”

„Człowiek jest materią na każde dzieło mniej lub więcej zdatną, edukacja wszystko z niego zrobi.”

„... do całości wszystkich narodów należy, aby w żadnym kraju prawa człowieka naruszone nie były.”

„...dobre wychowanie dzieci...jest najważniejszą sprawą kraju, gdyż od niej zależy wartość obywatela, użyteczność ludu, szczęśliwość, ukształtowanie i zacność rodu ludzkiego.”

„Jestem najprzywiązańszym strażnikiem narodu polskiego.”

„Już pierwsza ranna zorza słała po niebie złotą drogę słońcu.”

„Każdy nic nie widząc wszystkiego się lęka.”

„Moralnej nauki poręką jest historia krajowa.”

„Najwyższa cześć należy się prawu.”

„Niczego nie pragnę tylko aby naród był użytecznym i poważnym.”

„Nie dla siebie rodzimy się, lecz dla świata.”

„Paść może i Naród wielki: zniszczeć nie może tylko nikczemny.”

„Polacy! Zmiłujcie się nad losem waszym! Jesteśmy z narodów wszystkich najubożsi. Czemuż z wszystkich najrozrzutniej żyjemy?”

„(...) Polsko! Wyrzekaj się czym prędzej tych wszystkich okoliczności, przez które obce narody do twego rządu mieszać się łatwość będą miały.”

„Prawdziwa człowieka szczęśliwość dobrej edukacji najpierwszym być celem powinna”.

„...prawdziwe i własne dobro każdego nie różni się od dobra towarzystwa całego.”

„Szczęśliwość większej części obywatelów jest dobrem publicznym.”

„...ty, cna jeszcze młodzi, bierz za przykład sławniejsze swoje ojce, a ucz się...”

„...tylko ten postępuje najlepiej, kto przez ciąg swojego życia poprawi los, powiększy szczęśliwość drugich ludzi.”

„Uczcież się, ludzie, [...] Byście swe powinności wypełniać umieli!”

„Wszystkie nauki sobie równe być powinny”.

„Z samych panów zguba Polaków.”

„Zbliżcie się do prawdy, szczęścia i pokoju”

„Zgoda słabych zamocni.”